Aż trudno uwierzyć, że wystarczyło zaledwie pół wieku, by niemal całkowicie zapomniano o tym, co stało się w 1972 roku na cmentarzu wojennym w Starej Gadce. Otóż wówczas w pobliskich Pabianicach w ramach porządkowania Parku Wolności zlikwidowano znajdujący się tam cmentarz wojenny z czasów I wojny światowej, a ekshumowane szczątki żołnierzy przeniesiono na nekropolię w Starej Gadce.
W przeciwieństwie do cmentarza w Starej Gadce wiemy dokładnie ilu żołnierzy pogrzebano w Pabianicach: 387 niemieckich i 195 rosyjskich, czyli łącznie 582. Dziś więc możemy powiedzieć, że oprócz 2-3 tys. poległych podczas bitwy w rejonie Rzgowa, na cmentarzu spoczywa łącznie ok. 3,5 tys. żołnierzy. Zatem jest to cmentarz nie tylko poległych w okolicy Rzgowa, jak sądzono dotychczas, ale i Pabianic.
W 1914 roku Niemcy wkroczyli do Pabianic już w sierpniu, po dwukrotnej kontrofensywie Rosjan ostatecznie udało im się zająć miasto 6 grudnia 1914 roku. W wyczerpujących i krwawych walkach poległo tu łącznie 582 żołnierzy. Nie było jeszcze nekropolii w Starej Gadce (utworzono ją dopiero po listopadowej bitwie stoczonej tu w ramach tzw. Operacji Łódzkiej), więc poległych pogrzebano na strzelnicy w Parku Wolności. W 1925 roku już oficjalnie władze polskie przejęły opiekę nad tym miejscem. Przypomnijmy jeszcze jeden fakt: w nocy z 7 na 8 września 1939 roku w okolicach Parku doszło do walk między wycofującym się na Warszawę wojskiem polskim i Niemcami. W tej masakrze zginęło 291 żołnierzy polskich, których pogrzebano na wspomnianym cmentarzu z czasów I wojny światowej. Tych bohaterskich żołnierzy ekshumowano po wojnie i pochowano na cmentarzu katolickim w Pabianicach.
Na cmentarzu w Starej Gadce coraz trudniej zlokalizować najstarsze mogiły, bo czas nie jest łaskawy dla tego typu obiektów. Nie wiemy też w którym miejscu pogrzebano szczątki ekshumowane w Pabianicach. Może któryś z mieszkańców pamięta tamto zdarzenie i potrafi wskazać miejsce pochówku żołnierzy poległych w rejonie Pabianic?
Na zdjęciu: Nieistniejący już cmentarz z czasów I wojny światowej w Pabianicach – stąd szczątki żołnierzy niemieckich i rosyjskich przeniesiono na nekropolię wojenną w Starej Gadce.
Fot. Muzeum w Pabianicach
R.Poradowski
