Do niedawna wielu rzgowian nie było świadomych wartości układu urbanistycznego grodu nad Nerem. Licha zabudowa, a taka dominowała przez stulecia w Rzgowie, nie miała nic wspólnego z zabudową choćby takich miast regionu jak Piotrków czy Sieradz. Nie było tu bowiem okazałych kamienic mieszczańskich i reprezentacyjnych budowli miejskich. Wyróżniała się jedynie XVII-wieczna świątynia, wokół której od wschodu, południa i zachodu wytyczono sieć ulic i rynek, a nawet zbudowano ratusz. W połowie XVI wieku w Rzgowie istniało 7 ulic: Chojeńska, Grodziska, Kaleńska, Krzywa, Nowe Miasto, Pabiańska i Tuszyńska. Z czasem przybyło ulic, ale ten stary układ zachował się do dziś.
Właśnie ten układ urbanistyczny najmocniej podkreślał miejski charakter Rzgowa, choć z czasem tylko on przypominał lata świetności miasta, bo w gruncie rzeczy było ono nadal wsią. Zabudowa skupiona była wzdłuż traktu Piotrkowskiego, czyli dzisiejszej ulicy Tuszyńskiej. Potwierdza to plan miasta z 1796 roku, a także późniejsze zalecenia władz z lat dwudziestych XIX stulecia. W 1827 roku został on zmodyfikowany i przedstawiony odpowiednim władzom Królestwa Kongresowego. Nie znamy oryginału tego dokumentu, ale zachowały się zalecenia, nakazujące m.in. zachowanie rynku i uregulowanie jego zachodniej pierzei, zlikwidowanie Starego Rynku przy ul. Kaleńskiej, poszerzenie i przedłużenie ul. Długiej, Pabianickiej, Rawskiej, Wąskiej i Źródłowej, wskazano też na potrzebę poszerzenia i utrzymania jednolitej szerokości ul. Grodziskiej.
Współczesnemu Czytelnikowi trudno zrozumieć wspomniane zalecenia. Podyktowane były one tym, że ulice w Rzgowie bardziej przypominały wiejskie trakty, a liczne pożary i bezustanne przebudowy domostw nie uwzględniały jednolitego porządku urbanistycznego. Nawet po wielkim pożarze miasta w 1917 roku zalecano uregulowanie szerokości ulic, wyprostowanie wielu z nich itd. Wspomniane pożary wymusiły usunięcie stodół poza obręb miejskiej zabudowy, w rejon za rzeką, w pobliżu cmentarza i dzisiejszej strażnicy OSP.
Zalecane regulacje w wielu przypadkach były trudne do uwzględnienia w trybie natychmiastowym, dlatego np. to prostowanie ulic i nadawanie im miejskiego charakteru odbywało się w ciągu wielu lat, np. w 1818 roku uporządkowano północną cześć rynku oddzielając od niego cmentarz znajdujący się wokół kościoła, w latach trzydziestych XIX w. poszerzono i wybrukowano ul. Grodziską oraz Pabianicką, Mało kto wie dzisiaj, że o stanie ulicy Grodziskiej zadecydowała budowa w połowie XIX wieku Warszawsko-Wiedeńskiej Kolei Żelaznej ze stacją w Rokicinach.
Wielu mieszkańców pyta, z jakiego okresu pochodzi zabudowa centrum Rzgowa? Głównie z końca XIX stulecia i początków XX wieku. Wielki pożar miasta w 1917 roku (powstał od iskry z parowozu ciągnącego wagony tramwajowe) zniszczył sporo starej zabudowy drewnianej, ucierpiały tez nieliczne domy murowane. Z czasem zmienił się też rynek, który na początku XX wieku stracił typowo targowy charakter, jako że w jego wschodniej części powstał park z lipową aleją zlokalizowana na wprost bramy wiodącej do świątyni. Ten park powiększono w 1947 roku o część zachodnią.
Mówiąc o zabudowie centrum Rzgowa, warto zwrócić uwagę na coś, co ją wyróżnia. Otóż wiele domów posiada sień przejazdową. Do tej tradycji nawiązuje także wiele współczesnych domostw.
Ryszard Poradowski
