„Rzgów w powiecie łodzińskim” – tak określono miasto w dokumencie Komitetu Urządzającego w Królestwie Polskim, sporządzonym w imieniu cara Aleksandra II, zdegradowany został do roli osady wraz z innymi podobnymi ośrodkami guberni piotrkowskiej, m.in. Sulejowem, Grocholicami, Kamieńskiem, Inowłodzem i Szczercowem. Rząd carski po reformie gmin i stworzeniu nowych powiatów wydał wyrok na 452 miasta leżące w Królestwie Polskim. Oficjalnie mówiono, że ośrodki te, choć niejednokrotnie legitymujące się średniowiecznym rodowodem, zdegradowane zostały do roli wsi przez stagnację gospodarczą i olbrzymie obciążenia podatkowe.
W ukazie carskim z 1 czerwca 1869 roku znalazło to odbicie: „…dostrzegliśmy, że w liczbie 452 miast królestwa znajduje się wiele takich, które chociażby nazywają się miastami, jednakże z powodu nieznacznej liczby mieszkańców, małego rozwoju przemysłu i niedostateczności dochodów w rzeczywistości nie mają znaczenia miast i niegdyś zaliczane były do nich, dlatego tylko, że według ówczesnych praw miejscowych tylko w miastach dozwolone było prowadzenie handlu i rzemiosł”.
Był jeszcze jeden nieartykułowany pomysł degradacji wielu miast. Po stłumieniu Powstania Styczniowego carat chciał ukarać mieszkańców wielu ośrodków miejskich zaangażowanych w walkę wyzwoleńczą. Zamiast ożywienia gospodarczego nadeszło pogłębienie recesji gospodarczej, stagnacja i moralna degradacja.
Ryszard Poradowski
