Tak można powiedzieć o Rzgowie, a ściślej mówiąc – o centrum miasta. Pod ochroną konserwatorska jest bowiem historyczny układ przestrzenny miasta, znajdujący się w strefie konserwatorskiej zaznaczonej w obowiązującym planie zagospodarowania przestrzennego. Mowa o obszarze zwartej zabudowy ograniczonym doliną rzeki Ner, doliną rzeki Strugi oraz ulicami Literacką i Polną. Zachował się tu małomiasteczkowy układ przestrzenny sprzed wieków.
W strefie ochrony znajduje się także zespół pałacowo-folwarczny w Gospodarzu, z parkiem wiejskim powstałym prawdopodobnie w latach dwudziestych i trzydziestych XX wieku w dolinie rzeki Ner i wśród stawów. Majątek ten z licznymi budowlami jest dowodem na to, że można znakomicie wykorzystać walory gospodarcze tego terenu i jednocześnie doprowadzić go do degradacji, czemu sprzyjał brak spójnej polityki i dobrego gospodarza. Liczne przekształcenia nie zawsze sprzyjały rozwojowi tego zespołu pałacowo-folwarcznego.
Pod ochroną w gminie jest także 5 cmentarzy. Wpisano je do gminnej ewidencji zabytków. Większość jest porośnięta samosiejkami i nosi ślady dewastacji. Dotyczy to cmentarza ewangelicko-augsburskiego w Kalinie, cmentarza ewangelickiego w Czyżeminku oraz cmentarza cholerycznego w Rzgowie, prawdopodobnie powstałego w połowie XIX wieku. Pierwsze dwie nekropolie związane są z zapoczątkowanym w końcu XVII wieku osadnictwem pruskim na tym terenie. Wspomnieć jeszcze trzeba o cmentarzu wojennym w Starej Gadce, powstałym po krwawych walkach w tym rejonie w listopadzie 1914 roku.
Mieszkańcy rzgowskiej gminy nie zawsze zdają sobie sprawę z tego, że pod ochroną są także stanowiska archeologiczne, często jeszcze nie zbadane kompleksowo, czekające wciąż na szczegółowe analizy archeologów. Tylko w samym Rzgowie mamy stanowiska neolityczne, z okresu wpływów rzymskich czy wczesnego średniowiecza. Cenne znaleziska odkryto także w Bronisinie Dworskim, Czyżeminku, Grodzisku, Hucie Wiskickiej, Kalinie (wczesnośredniowieczne) i Starej Gadce. Można więc śmiało powiedzieć, że w przyszłości, gdy archeolodzy rozpoczną wreszcie badania, ziemia może odsłonić wiele niespodzianek i tajemnic.
R.Poradowski